Пишува: Ана Јовковска
АЈ: Тони Димков, добитник на наградата „Мито Хаџи Василев-Јасмин“ за новинарство во 2016 година, повеќе од 30 години новинар од областа на културата и уметноста во повеќе електронски и печатени медиуми, автор на четири книги од областа на публицистиката: „Зборот остава траги“ (2016), „Кантар со метафори“ (2017), „Културен печат – Интервјуа и разговори“ (2021) и „Огледало на живата мисла“ (2022), сите четири изданија на „Магор“. Кој е Тони Димков надвор од овие професионални граници?
ТД: Прво ќе истакнам дека професионалните граници се вообличени во редакциите и медиумите во кои досега сум работел, а книгите се само последица на многубројните новинарски текстови. Додека, книгата „Зборот остава траги“ е директен повод за добивање на наградата „Мито Хаџи Василев-Јасмин“ за новинарство.
Понекогаш е тешко да се погледнам надвор од професионалните граници, бидејќи имало многу работа во изминативе, веќе 32 години професионален новинарски ангажман. Новинарската професија не е поврзана со работно време, туку целосно ја окупира личноста. Затоа кога на некој настан ќе ме прашаат дали сум „приватно“ или „службено“ присутен, им одговарам дека има и од двете состојби (се смее). Можеби нема веднаш да излезе текст, но самото присуство на настанот значи дека со текот на времето може да се појави и нешто „службено“.
Инаку, како личност сакам да ги поедноставувам работите, кои животот често ги комплицира. Лесно стапувам во комуникација со други луѓе, лесно е и со мене да се стапи во контакт, а сето тоа е дел и од професијата со која се занимавам и од приватниот живот.
Најмногу простор им се дава на „жолти“, „политички обоени“, „лажни“, често дури и небитни информации, а професионалните медиуми се притеснети во аголот на неизвесната егзистенција.
АЈ: Како уредник на неделниот прилог за култура „Културен печат“, медиумска приказна којашто е дел од весникот „Слободен печат“ (од првиот број што излезе на 19 октомври 2019 година) колку култура ви минува низ раце на неделно ниво?
ТД: Со текот на времето создадов лична мрежа на контакти од областа на културата, така што, речиси, секојдневно добивам по 30-40 мејлови поврзани со информации од културата, а дневно добивам и по 4-5 покани за посета на некој културен настан. Најкраткиот одговор би бил – многу! Во изминативе три години, период во кој го уредувам „Културен печат“ од неговото создавање во рамките на дневниот весник „Слободен печат“, за секој број сум имал двојно повеќе материјал отколку што сум имал простор за објава, иако станува збор за осум страници во весникот.
Напливот на информации е последица на навистина активната културна сцена. На пример, немав никаков проблем со создавање на содржини за прилогот дури ниту во времето на ковид-карантините, кога сите културни установи беа затворени. Ако нема настан, тоа не значи дека нема дело или личност со која може да се направи убаво интервју од областа на културата.
Некогаш, за да се направи добро интервју со одредена личност потребно е да се следи нејзиниот творечки пат по десетина или повеќе години.
АЈ: Девастирана е медиумската сцена! Што значи да се биде еден од ретките бастиони на културата?
ТД: Во буквална смисла, тоа значи одговорност кон пишаниот и кон изговорениот збор. Таа одговорност се засили со наградите што ги добив за мојата работа. Ќе потсетам дека наградата „13 Ноември“ на Град Скопје во 2020 година ја добив токму за прилогот за култура „Културен печат“. Тоа беше општествено признание и за медиумската фела која се занимава со третирање на културата, а која во последниве години се ситни и разретчува.
Многу редакции за култура веќе не постојат. Тие што останавме се броиме на прсти. Медиумската сцена комплетно е променета. Девастирана, можеби, е тешка квалификација, но секако е со сосема променет фокус, а изворното третирање на културата е ставено во дефокус. На таквата сцена најмногу простор им се дава на „жолти“, „политички обоени“, „лажни“, често дури и небитни информации, а професионалните медиуми се притеснети во аголот на неизвесната егзистенција. Да се опстои во таква ситуација навистина е потребна огромна посветеност, чувство и желба својата работа да ја завршиш на најдобриот и најсовесниот можен начин.
АЈ: Која е најголемата духовна зандана во која некогаш сте се нашле?
ТД: Во текот на мојата 32-годишна професионална работа често се случуваше да останам без работа. Сите списанија во кои работев, како „Граѓански“, „Глобус“, „Форум“, „Лајф магазин“, „Арт Република“, веќе не постојат. Често се случуваше по згаснувањето на некое од списанијата да останам неколку месеци без работа. Тоа беа периоди кога човек треба да смисли што ќе прави со самиот себеси и со својот живот. Мислам дека во најголема „духовна зандана“ се луѓето кои не знаат што да направат со себеси. Но, секогаш го следев мотото „секое лошо – за добро“, и навистина излегуваше така. Секогаш се појавуваа нови излези во секоја кризна ситуација, само треба да ја донесеш вистинската одлука во вистински момент. Тоа значи дека самиот себеси не можам да си дозволам да седам во некоја „духовна зандана“.
АЈ: Интервјуто е една од најсуптилните и најкомплексни новинарски форми? Што според вас е клучно за новинарот кој работи интервјуа?
ТД: Клучни се повеќе работи, но најбитно е новинарот да ги познава и делото и личноста на уметникот. Некогаш, за да се направи добро интервју со одредена личност потребно е да се следи нејзиниот творечки пат по десетина или повеќе години. Исто така, важно е да се најде добар повод за правење на интервјуто, бидејќи не секој настан или дело сам по себе е доволен за правење интервју. Потребно е да се најде вистинскиот момент и со навистина значајно дело за творештвото на уметникот. Потоа, нијансите во секое интервју се препознаваат преку прашањата што новинарот ги упатува кон соговорникот.
Ако новинарот не го познава делото, ако не ја прочитал книгата, или не го гледал филмот, или театарската, танцовата или оперска претстава, ако не бил на изложбата, тогаш навистина е ставено под прашалник правењето на интевјуто, воопшто. Без познавање на делото тешко дека некој ќе успее да ги постави вистинските и најсуштинските прашања на кој било соговорник. Секако, пред новинарот е и одговорноста со само десетина прашања да ги извади најзначајните карактеристики на едно дело или уметник.
АЈ: За што ви е љубопитството на највисока точка?
ТД: Љубопитството е основната карактерна особина на луѓето кои сакаат да се занимаваат со откривање нови светови и нови вредности. Без желбата да прочитате нова книга, да погледнете нов филм, или претстава, или, пак, да погледнете стар филм или да прочитате книга што сте ја пропуштиле, а отпосле сте слушнале за нивната вредност, мислам дека не би требало да се занимавате со креативните дејности. Особено ако вашата дејност е да привлечете повеќе луѓе да го видат/прочитаат уметничкото дело, како што е случај со новинарите од областа на културата. Притоа, убаво е кога во континуитет следите нечие уметничко творештво, а така можете да направите споредбена анализа на делата што авторот ги создава. Значи, фокусот на љубопитноста ми е насочен кон начините на креацијата на одредено уметничко дело и потребата на уметникот да се изрази на одреден начин.
АЈ: Зборувајќи за културата денес, неизбежно е да се осврнеме на поимот бестселер – позајмен од зоната на економијата, а не од зоната на естетиката. „Кога на обичниот човек ќе му се спомене книжевност, тој автоматски помислува (речиси како Павлов рефлекс) на лесни сезонски бестселери со милионски тиражи, а не на Шекспир, Сервантес, Данте или Кафка“. А вие, кога помислувате на Шекспир и на Кафка, на што, всушност, помислувате?
ТД: На трајни вредности. Искрено, никогаш не сум имал време за читање бестселери. Во својата суштина „бестселер“ не значи дека тоа е најдобрата книга во одреден момент, туку едноставно е книга која најдобро се продава, а алатките на маркетингот во последно време се доведени, речиси, до совршенство. Колку од сите тие „бестселери“ ќе станат трајни вредности ќе зависи од времето пред нас, а не од бројот на продадените примероци. Секако, тоа не значи дека некои од тие книги не се добри. За еден производ да биде понуден на пазарот мора да ги содржи основните вредносни критериуми. Но, тоа е според критериумите на маркетингот. Вистинската селекција се случува кога на истата оска како параметар ќе биде ставена естетиката. Кога човек ќе научи да прави разлика помеѓу уметноста и естрадата, многу лесно ќе му биде истата равенка да ја применува во секоја област од уметноста, но и од животот. А, делата на Шекспир и на Кафка сигурно не се дел од естрадата.
Нема трговија со сопственото Јас.
АЈ: Културата никогаш порано не била толку трговија колку што е денес. Која друга трговија исклучително ви пречи?
ТД: Мислам дека нема трговија со сопственото Јас. Секој што се обидува пред светот да се прикаже со поголема светлина од таа што може да ја зрачи многу брзо згаснува. Ми пречи кога некој се обидува да се „продаде“ себеси поскапо отколку што вреди. Сум сретнувал и немам проблем со такви луѓе, во својот живот можат да прават што сакаат, но мене ми е жал што некогаш непотребно со такви луѓе сум изгубил дел од своето време. Затоа себеси никогаш не сум сакал да си придодавам вредности што не ги поседувам. Со мене секогаш можете да бидете на чисто дали знам, можам или сакам, или пак, не знам, не можам или не сакам да направам некоја работа. Толку околу личната трговија.
АЈ: Мишел Фуко велеше дека „клучниот политички проблем за интелектуалецот не е да ја критикува идеолошката содржина, туку да конституира нова политика на вистината”. Која е Вашата нова политика на вистината?
ТД: Можеби филозофите нема да се согласат со мене, но секогаш трагам по една вистина. Сакам на секоја состојба да ѝ пристапам од повеќе различни аспекти за да создадам една точка на гледање. Да ги вкрстам гледиштата во една точка на сингуларитет. На тој начин е создаден и Универзумот, кој потоа се раширил во милијарди фантастични креации, но во основата на сите нив е истата атомска структура и владеат истите закони.
Во однос на идеолошките содржини отсекогаш сум се обидувал да држам доволно јасна дистанца од мноштвото идеологии. Место себеси да се барам во некоја идеолошка толпа, секогаш прво сум тргнувал од потрага по вистината во самиот себе. Човек може да ги излаже сите, но не може да се излаже самиот себеси, а уште помалку да верува во сопствената лага. Таа е мојата политика на вистината. Секако, Фуко го става човекот во услови на современо технолошко општество во коешто неговата судбина не зависи од самиот себе, туку од борбата да остане човек, а не да биде бројка врз основа на која некои ќе го мерат сопствениот профит, или пак, да биде пресметан глас во нечиј избирачки список, и реално без никаква моќ како поединец во општеството.
Место себеси да се барам во некоја идеолошка толпа, секогаш прво сум тргнувал од потрага по вистината во самиот себе.
АЈ: Неодамна од печат излегоа две ваши книги со интервјуа: „Културен печат – Интервјуа и разговори“ (2021), која содржи 28 интервјуа со автори, творци и мислители и чиј промотор беше професорот Небојша Вилиќ и „Огледало на живата мисла“ (2022), која сѐ уште не е промовирана. Што ви беше клучно за процесот на селекција?
ТД: Во однос на книгата „Културен печат – интервјуа и разговори“ воопшто немав дилема дека таа треба да биде артефакт за почетоците на прилогот „Културен печат“ и немаше селекција, туку редоследно ги реобјавив интервјуата и дел од разговорите од првите 30 броеви на весникот. Селекцијата се појави при креирањето на содржината за втората книга со наслов „Огледало на живата мисла“ (2022, „Магор“), која излезе на крајот на 2022 година, а ќе биде промовирана на почетокот на 2023 година. Бидејќи со неделната продукција на интервјуата во, речиси, секој број на „Културен печат“ нивната бројка достигна над 150, а можностите на книгите, сепак, се ограничени, морав да направам селекција.
За селекцијата да биде потранспарентна интервјуата се поделени во четири тематски поглавја: Старата гарда, Звучни импулси, Книжевно азно и Разговори. Во втората книга се поместени 30 интервјуа и разговори од „Културен печат“ реализирани во текот на 2020 и 2021 година, а излегувањето на книгата е поддржано од Годишната програма за издаваштво на Министерството за култура за 2022 година.
Посакувам да живеам во нормално општество во кое ќе можеш да преживееш од тоа што го заработуваш, а не половина плата да ти оди за плаќање комунални сметки кон државата.
АЈ: На кои стравови, сепак, не успеавте да им погледнете директно в очи?
ТД: Сакале да им погледнеме в очи, или не, сепак, егзистенцијалните стравови постојано се присутни, чинам не само во мојот живот. За жал, општествената транзиција толку многу се развлече што не знам дали мојата генерација, воопшто, ќе го дочека нејзиниот крај. Гледаме дека и глобално современото општество се менува (го спомнавме Фуко). Идеалното општество е утопија, но посакувам барем да живеам во нормално општество во кое ќе можеш да преживееш од тоа што го заработуваш, а не половина плата да ти оди за плаќање комунални сметки кон државата. Никогаш не сум одел по „пократкиот пат“, што значи дека секое животно искуство сум го плаќал двојно поскапо. Имам чувство за промените во себе, но не гледам дека нашето општество има сила да се справи со корупцијата, непотизмот, партиските диктати, застарениот правен систем, неправдите и дискриминацијата на одредени категории граѓани. Сето тоа се реални причини за егзистенцијален страв кај секој од нас.
Не гледам дека нашето општество има сила да се справи со корупцијата, непотизмот, партиските диктати, застарениот правен систем, неправдите и дискриминацијата на одредени категории граѓани.
АЈ: Кои романи и филмови морално ве препородија?
ТД: Понекогаш со радост се сеќавам на некои времиња кога можев да си дозволам да ги прочитам класиците на светската книжевност, кога имав време за „Војна и мир“ и „Ана Каренина“ од Толстој, „Злосторство и казна“ и „Браќа Карамазови“ на Достоевски, делата на Албер Ками, Франц Кафка, поезијата на Едгар Алан По и Бодлер. За да не биде само набројување, во секоја прочитана книга трагав по суштината на напишаното дело, по мотивите таа книга да биде напишана и можната примена на новите спознанија во мојот личен живот. Понекогаш не сакам лично да искусам некои работи, туку доволно ми е да дознаам за нив од туѓите искуства. Во последно време, за жал, се почесто се наоѓам во ситуација да читам „вертикално“, притеснет од многубројните секојдневни обврски.
Во однос на филмовите, повеќе сум ориентиран кон автори, отколку кон конкретни филмски наслови, бидејќи ја имам гледано целокупната филмографија на автори како Андреј Тарковски, Вим Вендерс, Џим Џармуш, Ларс фон Трир,… Меѓу поединечните наслови што имале големо влијание во мојот светоглед ќе спомнам само неколку, бидејќи листата е поголема, а тука се „Париз-Тексас“ и „Небото над Берлин“ на Вендерс, „Андреј Рубљов“ на Тарковски, „Добриот, лошиот и грдиот“ и „Беше еднаш во Америка“ на Серџо Леоне, „Декалог“ на Кшиштоф Кишловски, „Матрикс“ (првиот дел) на Вачовски, „Леон – Професионалец“ на Лик Бесон… Сакам филмови кои длабоко допираат со својата приказна која суптилно е раскажана со визуелна естетика.
АЈ: Што ве прави спокоен и среќен?
ТД: Во последно време спокојството го наоѓам на театарска претстава, на филмска проекција, на концерт… Не е тоа професионална деформација, туку реално во такви услови имам оправдување да ги исклучам сите технолошки алатки и да се препуштам на следењето на дејството на сцената. Спокоен сум и кога ќе успеам да завршам со сите дневни обврски, без да префрлам некоја за следниот ден, иако тоа сѐ поретко ми се случува. Спокоен сум кога ќе стигнам на време да ги изнесам Дикси и Шарко на рутинска прошетка. Спокоен сум и кога одам во планина, но тоа сѐ поретко се случува. За да стигнам до моментот „среќен“ ќе поминам низ меѓучекорот „задоволен“, а задоволен сум кога ќе успеам да ги остварам предвидените планови, што би значело дека сум задоволен кога сум спокоен. Никогаш не сум трагал по дефиниција на среќата, едноставно некогаш чувствуваш радост, а некогаш тага во срцето, но среќен сум кога сум задоволен и спокоен во самиот себе со опкружувањето во кое се наоѓам.
Фотографија: Маја Аргакиева, Роберт Атанасовски, Сашо Димоски, Арбнора Мемети и приватна архива.
