Пишува: Ана Јовковска
АЈ: Тамара, Сара, Мими… Оние кои го гледале „Мими“, вториот долгометражен игран филм на режисерот Даријан Пејовски, ќе го сфатат триаголникот кој го централизира женското искуство за кое ќе зборуваме во овој разговор. За почеток, кој е според вас најмашкиот, а кој најженскиот збор во родовата азбука?
ТР: Тој и Јас. Наметнатниот мачо комплекс, од една страна, и од другата страна, оние кои се борат против него, без разлика дали се мажи или жени.
АЈ: Во „Мими“ го играте ликот на Сара. Скопската премиера на филмот беше на „Синедејс“ во јули, светската премиера беше на „Пулскиот филмски фестивал“, исто така во јули, по втор пат го гледав на ИФФК „Браќа Манаки“ во Битола, а во меѓувреме поминавте неколку европски фестивали. Овој филм работен во македонско-хрватско-косовска копродукција третира универзални теми за родовата неправда, мајчинството, патријархатот, лагите и лажниот морал. Што ви беше најтешко во оваа психолошка драма?
ТР: Најтежок ми беше процесот на разбирање и прифаќање на одлуките на ликовите и жртвите. Зошто го одбрале тој пат и колку тој пат им бил наметнат? На почетокот имав проблем со Сара. Имав отпор, постојано ја обвинував и не можев да разберам зошто дозволила да е заробена во сопствениот живот. Наметнатите рецепти во општеството за тоа како една жена треба да се развива и живее е она од кое јас лично најмногу се плашам. Сето ова најпрво требаше да го разберам кај неа, да го соџвакам и прифатам, за да можам да ја одиграм улогата на Сара. Тоа беше најголемиот предизвик што е контрадикторен со моите ставови и со тоа како јас сакам да се развивам, приватно и професионално.
Наметнатите рецепти во општеството за тоа како една жена треба да се развива и живее е она од кое јас лично најмногу се плашам.
АЈ: Филмот зборува за битката со традицијата и очекувањата од конзервативната решетка на околината. Од една страна се пораките кои треба да ги поттикнат жените да бидат смели да го живеат сонот на својот живот, од друга страна се родовите сопки во општеството во кое е ужасно тешко да се биде успешна жена и успешна мајка. Сите овие стапици се отрови за женската психа. Родовата нееднаквоста оди во прилог на емоционалниот вртлог во умот на жените којшто ротира помеѓу нарушената самодоверба и гризењето на совеста. Сара е жртва на родово базирано насилство. Каков беше емотивниот процес на работа низ комплексните сцени со агресија?
ТР: Токму така, Ана. Живееме во општество каде што често улогата на жената е да си најде маж и љубовник, а Сара е совршен пример за таквото влијание и за нејзината потиснатост од тој општествен притисок. Конкретно, на сцените со агресија работевме многу напорно и ми се чини дека беспрекорно ги совладавме. Но, не е прашање само на добро совладана техника и кореографија, туку на емотивниот влог, којшто колку и да пробував да го почувствувам не успеав докрај. Чудно беше дека постојано се обвинував себеси, бидејќи мојата задача беше да ја изиграм улогата на жртва најуверливо, без да бидам повредена, а многу жени вистински ги осетиле тие физички болки и трауми. Ужасно е и не знаев како да си помогнам.
Агресијата како единствен фактор на покажување сила и моќ, сексистички хехенца, примитивни ставови, лажни фасади, супериорност и недостаток на емпатија… но, има и многу мажи коишто се борат против таа токсична маскулиност, против шовинизмот и насилството во секаква форма.
АЈ: Мажественоста е социјално детерминирана и зависи од општествената решетка, од духот на времето, локалниот контекст, традицијата, образованието и културните очекувања. Маскулиноста е реакција, таа не е органска. Покажувањето на емоции и слабост кај мажите се смета за погрешно. Општествениот притисок ги тера момчињата да манифестираат доминација и контрола. Имено, мажите треба да се фигури на моќ, а тоа може да биде и потенцијална причина за опресија на жените.
Како се констурира маскулиноста денес во нашето урбано Скопје?
ТР: Мислам дека борбата против тие наметнати норми е идентично напорна, без разлика дали станува збор за мажи или жени. Тој општествен притисок на бидување „вистински“ маж се одразува преку доминација и меѓусебно „билдање“ на гладни, егоцентрични суети. Агресијата како единствен фактор на покажување сила и моќ, сексистички хехенца, примитивни ставови, лажни фасади, супериорност и недостаток на емпатија… но, има и многу мажи коишто се борат против таа токсична маскулиност, против шовинизмот и насилството во секаква форма.
АЈ: Во книгата „Културана фабрика“ пишува за ликот на Лилит, познат уште од Месопотамија, преку арапската и грчко-римската митологија, па сè до современиот окултизам, како жена која е спремна да се откаже и од рајот во борбата за слобода и рамноправност. Каде ја наоѓате патријархалната култура во македонското општество?
ТР: Во домот. Во традиционално токсичната зависност на генерациите, кои најчесто се предизвикани од економскиот статус и образованието. Доцното одделување и осамостојување од семејството се главен проблем на истражување на слободата и обврските кои доаѓаат со неа. Многу често се соочувам со овој проблем и тоа најмногу сум го почувствувала во средината каде што сум растена. Последица на тоа беше да си заминам што поскоро од дома, за да можам навреме да се справам со една рана фаза на хендикеп, којашто ако уште ја одолговлекував, сè потешко можеше да трпи промени.
АЈ: Некои теми се особено тешки да се детабуизираат меѓу жените – абортусот како право на избор, постпородилната депресија… Гласот на актерките и на јавните личности, генерално, е значаен за уривање на менталните граници и за подигнување на јавната свест за овие важни прашања. Кој е вашиот став?
ТР: Како јавни личности ја имаме привилигијата и обврската да бидеме гласот на оние кои ја немаат таквата можност. Во последно време, полесно се дише и многу посмело се зборува за овие теми. Поаѓајќи од оваа позиција, сè додека можам да бидам тој глас што ќе допре до оние каде треба, за да ги охрабри и да направи промена, верувам дека навистина сум на добар пат. Но тоа не треба да биде улога само на јавните личности како индивидуални гласови, тоа е, исто така, обврска на државните институции што ја креираат и менаџираат културата.
АЈ: Една наша поетеса вели: „Без кармин и став не одам никаде“! Каде би сакале да се упатите сега, сама и со црвен кармин? И со каков став?
ТР: Онаму каде што непотизмот не е приоритет, каде критиката постои за да се прифати и каде што театарот не е исполитизиран!
АЈ: На кои жени во Македонија „им симнувате капа“?
ТР: На жените кои не се плашат од неуспех, кои се одбрале себе си на прво место и не бараат ништо за возврат.
АЈ: Јавноста најмногу ве асоцира со улогата во тв серијата „Фамилија Марковски“. Кои улоги ви се вам лично најдраги?
ТР: Да, „Марковски“ ми е еден од најдрагите проекти, иако ми беше прв после дипломирањето. Прилично тежок за работа и еден од поголемите лекции. Најголемата лекција беше тоа што си оставена сама на себе. Се она што си го идеализирала на факултет, во еден момент сфаќаш дека не е така. И што порано го сознаеш, толку подобро (се смее). Запознав многу повозрасни и искусни колеги од коишто многу научив, режисер кој го извади најдоброто од мене и лик кој се бори против овој корумпиран систем. Исто така научив што е колегијалност и што не е. Справување со суети и компетитивност. Секој процес е прекрасен сам по себе и затоа ниту една улога не ми е помалку драга, но Јана во „Фамилија Марковски“ ми помогна да се запознаам себе си подобро и да сфатам во каква глумица сакам да се развивам.
АЈ: Лу Саломе, жената шти ги инспирирала Ниче, Фројд и Рилке, една од првите модерни жени и првата жена психоаналитичар која всушност го предизвикала Фројд и ја проширила неговата наука, објавувајќи ја студијата за сексуалната љубов насловена „Еротицизам“ напишала: „Ако немаш повеќе среќа да ми дадеш, тогаш дај ми ја твојата болка“. Со што најчесто ја врзувате болката?
ТР: Чувство на немоќ, осаменост, искористеност и загуба.
Мислам дека во оваа наша мала средина исполнета со суети, фрустрации и површност, привелигирана сум да ги имам таквите луѓе покрај себе.
АЈ: Актерската професија подразбира голем емоционален влог, а богами и време со шашави распореди. Како најблиските, пријателите, партнерот… се вклопуваат во вашиот професионален биоритам?
ТР: Оваа професија знае да е непредвидлива и неблагодарна, затоа најдобрата опција е најблиските да се исто така дел од неа и среќа што во мојов случај е така. Сочувствуваме заедно, разговараме за идните проекти, најчесто и заедно ги донесуваме одлуките. Но, она што е најважно е дека секогаш практикуваме да сме објективни едни со други, колку и да звучи тоа сурово. Мислам дека во оваа наша мала средина исполнета со суети, фрустрации и површност, јас сум привелигирана да ги имам таквите луѓе покрај себе.
Ме радува дека во последниве неколку години се повеќе жени земаат замав во филмската индустрија и тоа многу кажува за нашата кинематографија.
АЈ: Во филмската индустрија често е присутно маскулинистичкото микронасилство од позиција на моќ. Ако се земе предвид дека соодносот на жени наспроти мажи е 20 со 80% јасно е дека изостанува родов баланс. Како се чувствувавте во доминантно машкиот филмски свет?
ТР: Често непријатно. Зависи од искуството, зависи од односот и од тоа колку ќе дозволиш да си субмисивна. Она што ме радува е дека во последниве неколку години се повеќе жени земаат замав во филмската индустрија и тоа многу кажува за нашата кинематографија. Последнава година ми се случија неколку невкусни ситуации, на кои кога се спротивставив, сфатив дека она што го не го изгубив е интегритетот, а не лажно доминантните прилики понудени од позиција на моќ.
Последнава година ми се случија неколку невкусни ситуации, на кои кога се спротивставив, сфатив дека она што го не го изгубив е интегритетот, а не лажно доминантните прилики понудени од позиција на моќ.
АЈ: Што е за вас емотивна уцена?
ТР: Предаторски и силеџиски пристап кој најчесто служи за искористување на малиот број шанси за работа, кои нас како актери нè сведува на изборот: да ме има по секоја цена или да ме нема по мојата!
АЈ: Театарот и филмот се како голем спектакл. Но овој термин може да асоцира и на значењето за кое зборува Ги Дебор – „општството на спектаклот“… На што ве асоцира спектаклот надвор од театарскиот контекст, односно во поширок општествен контекст?
ТР: Спектаклот е она што е надвор од тие институционални решетки! Јас го разбирам на овој начин: Да ти е океј да си невработен во театар е спектакл. Да не се плашам ова да го напишам е спектакл. Да инвестираш во себе е спектакл. Да излезеш од конформистички „мајндсет“ е спектакл. Независен театар е спектакл. Да си општествено ангажиран е исто така спектакл. И секаква слободна мисла на изразување која се бори против примитивизам, дискриминација и стереотипи, е според мене спектакл.
АЈ: Во друг правец сакав да го однесам разговоров, Тамара, но добро… ти го преврти прашањето низ еден поинаков и личен ракурс… А што би променила денес во Скопјe?
ТР: Инвестирање во велосипедска инфраструктура и намалување на бројот на автомобили, со цел да се спречи аерозагадувањето. На Скопје би му нацртала еден Велоград!
АЈ: За што најсилно се борите?
ТР: Слобода. Еко свест. Критична маса.
АЈ: Која е најдивата мисла што ви паѓа на памет во моментов?
ТР: Уф… Ана… да ги именувам сите во ова интервју што ми се обратиле од позиција на моќ.
АЈ: Која ви е следната професионална траекторија?
ТР: Регионалниот пазар.
