Пишува: Ана Јовковска
„Багер. Од рано наутро, во хармонична динамика се слуша ударот на багерот кој руши една од последните стари куќи во Дебар Маало. Повеќедецениска вообичаеност би рекла. Таа транзициска, постранзициска, извитоперена капиталистичка наезда ме удира во стомакот и ми го забрзува пулсот како кошмарен метанаратив. Којзнае колку приказни, колку културни слоеви, колку интимни и заеднички солзи и насмевки шепотат од ѕидовите на таа куќа. Којзнае колку животи се сега претворени во шут. Би можеле да речеме – па, добро, времето тече, нештата се менуваат. Но, гледајќи како се руши едно од последните упоришта на континуумот на еден град и на приказните кои се слоеле во него, чувствувам дека се руши и се распаѓа виртуелниот бедем зад кои ние, и самите кршливи, се обидуваме да ги изградиме интимните и заедничките приказни“… – вака го започна разговорот Искра Гешоска, жителка на Дебар Маало, теоретичарка на културата, коосновачка на легендарниот културен центар „Точка“ и „Контрапункт“ – асоцијација за развој на современи критички социо-културни практики, првата претседателка на „Јадро“ – асоцијација на независната културна сцена, надворешна советничка за култура на Претседателот на Р. С. Македонија, директорка и програмска уредничка на „Крик“ – фестивал за критичка култура, жена со срце кое умее да го собере сето ѓубре околу себе за да го преработи во љубов…
AJ: Верувавме дека после пандемијата човештвото ќе направи квантен скок кон свесноста. Се прашувавме ќе биде ли човекот уште поотуѓен и роботизиран, производството автоматизирано, комуникациите дигитализирани, или, пак, ќе стенеме посвесни и разбудени? Ќе се сменат ли приоритетите на државите во смисла на градење на силно јавно здравство и вложување во науката, образованието и културата, наместо во оружје… До каде сме со вербата?
ИГ: За да веруваме треба да бидеме слободни и храбри во умот и во срцето. А човештвото делува сѐ помалку слободно, уште помалку храбро, а сѐ повеќе заробено во ситните и партикуларни конформизми – кукавичко во однос на другиот и на заедничкото добро. За жал, добата на заедниците како да исчезна во некоја општествена измаглица, а доминантен наратив за нашето доба стана поединецот кој се втолпува заради стравот од сопственото преживување, но не и да заедничари заради благородни цели, мисии, утопии.
Здравствената криза, каква што е пандемијата на Ковид-19, е и политичка, економска, етичка, културна, па и естетска криза. Би рекла војна, а војните го покажуваат најтемното лице на човекот и на човештвото. Тие не можат да ги сокријат човечките слабости. Целосно нè соголуваат. Повеќе од јасно е дека потфрливме кога е во прашање заедништвото, па, наместо сонуваните хоризонти на емпатија, солидарност и поддршка, пандемијата само го засили јазот помеѓу богатите и сиромашните, помеѓу привилегираните и маргинализираните, помеѓу десните, левите и оние кои гравитираат кон центарот. Ни покажа дека низ сите овие милениуми не сме ја научиле лекцијата дека сме битија кои во заедница опстојуваат и само со грижа едни за други.
Пандемијата само го засили јазот помеѓу богатите и сиромашните, помеѓу привилегираните и маргинализираните, помеѓу десните и левите.
За жал, пандемијата само ја втемели оправданата дебата за можниот дистопичен свет во кој се движат себецентрични, исплашено-лоботомизирани, автоматизирани, фрагментирани и дезинтегрирани единки. Нѐ соочи со стравот од смртта – доминантниот наш страв кој го покриваме и прикриваме со разни светкави реклами, со Pinterest и Instagram привлечни фотографии и визуелни приказни, со Twiter пословичност. И историјата и современоста се најдоа во судир со самите себе распарчувајќи нѐ поединечно и колективно.
Низ призмата на пандемијата се соочивме со илузијата за „контролата над нашите животи“, со толку ламентираното „планирање“ на времето, како најголема придобивка на современата западна цивилизација. Наспрема таа површна лековерност дека сме надмоќни и дека сѐ можеме да спакуваме според нашите желби и потреби во некој скап роковник, како во некоја Кока-кола реклама, дури да трепнеме нѐ дочекаа страдањата, украдените животи, украдената слобода. Смртта ни се чинеше толку далечна до пред пандемијата, како нешто што му се случува на некој друг, а нам никогаш, па заборавивме на сѐ што е онтолошки важно за еден живот – заборавивме дека нема ништо поважно од поминатото време со саканите, дека нема ништо поважно од грижата за другиот, дека нема ништо поважно од политиките на пријателството, од малите секојдневни радости.
Сето она што се случува во изминативе дваесетина години, а особено она што се случува последниве две години, е тажен указ за нашата еродија, за нашата ентропија, за слободниот пад во бездната на бесмислата. Човештвото, за жал, освен што напреднало технолошки, не се поместило од точката која е неговиот најголем пораз – волјата за моќ и надмоќ, која, всушност, јасно укажува на стравот од смртта.
Кој е нашиот пејзаж? Сѐ пофреквентна дискурзивна размена, сѐ поголем проток на текстови, на зборови, на фрази, на синтагми, на документи, на протоколи, а сѐ помалку видлива емпатија, солидарност, размена. Сѐ помалку интерес да се проникне, да се сочувствува и сочува другиот. Сѐ помалку нежност, сѐ повеќе насилство. Ги заменивме релациите со божемните пријателства на социјалните мрежи. Како Петар Шлемил кој си ја продаде сенката, така и ние си ги распродадовме јадрата кои го обликуваат нашето постоење. Тоа значи дека станавме сеништа без сенки, се зомбифициравме…
Во последно време, со неколкумина блиски луѓе ги споделив мислите и чувствата што длабоко ме измачуваат. Ќе ги споделам и со вас: мојата тага е сознанието дека историјата на човештвото е историја на распаѓање, нељубов, неправда и насилство, во една онтолошка смисла. Од првата биополитичка слика, а тоа е предавство и убиството на Христос, најправедниот, па до ден денешен не сме се помрднале од истата точка – предавство заради привидот на моќта.
Отидовме на месечината, смисливме милиони комуникациски алатки за да се „поврземе“, а станавме сѐ подалечни. Сеништата на капитализмот демнат зад секој агол во нивниот најперфиден облик – кадифен, задскирен зад наративите што ги „продаваат“ ПР формациите.
Да, за жал, пандемијата не нѐ направи поемпатични, посолидарни и подобри туку уште повеќе ја нагласи нашата темна страна и го покажа бесмислениот пад во историјата на човештвото.
AJ: Утрово кога седнав да го пишувам концептот за овој наш разгoвор ми светнаа зборовите на режисерката Зоја Бузалковска што ги кажа во едно интервју: „Ќе нѐ распарчи некој метеор и со тоа ќе почне големото преформатирање на силите на космосот. Ќе мора сериозно да се запрашаме каде одиме и колку е човештвото навистина хумано или е претворено во голема фабрика за пари во која ништо друго не е важно освен капиталот. Луѓето секојдневно умираат како од шега. Човечкиот живот стана безвреден. Тој е одржлив само кога е исплатлив“.
ИГ: Да, Ана, разните форми на капитализмот кои со векови се појавуваат низ комплексните динамики на политичките системи, денеска станаа најпервертирани, произведувајќи огромно количество анксиозност, страв, празнина.
Еден од клучните наши проблеми е отсуството на капацитет да создаваме простори/групи/заедници на припаѓање и органско поврзување. Одамна некои теоретичари говорат за „имагинарните заедници“. Токму затоа мислам дека ништо не е понеопходно денес од промислувањето на заедницата која ќе почива врз темелот на парадигмата „заедно, но не слеано“. Заедница, а не толпа. Единство на различности, поврзаност на силни поединци кои имаат интегритет.
Флуидната модерност, за која говори полско-британскиот социолог Зигмунд Бауман, а во која се наоѓаме веќе со децении, упатува на општества и на заедници во кои условите се менуваат побрзо од замисливото, побрзо отколку што е потребно начините на дејствување да се консолидираат во навиките и рутините. Флуидните модерни заедници, како и флуидниот живот, не можат да се задржат на ист облик, ниту да држат ист правец.
Ерик Хобсбаум забележува: „Зборот заедница никогаш не се користел толку неселективно и толку испразнето како во последните десетлетија, кога заедницата во социолошката смисла на зборот стана тешко да се пронајде во стварниот живот. Луѓето бараат групи на кои би им припаѓале, привремено или засекогаш, во светот во кој се’ останато се движи и придвижува, во кој ништо друго не е извесно. И токму кога заедницата се урушува се измислува идентитетот. Заедницата е дом кој за повеќето луѓе е само бајка, отколку нешто што е резултат на личното искуство.“
Но, која е конфузијата околу заедницата и поединецот, која е замката? Важано ми е да направиме разлика помеѓу заедницата и толпата – заедницата, според мене, копнее да здружува поединци со интегритет, со акцент на нивната различност. Заедницата ги сензибилизира поединците за различниот друг и во тоа заедничко гнездо тие учат, ама буквално учат како да создадат автономни, но здружени системи на взаемност. Како да стојат наспроти „неугодното во културата“, како критички да се спротивставуваат на сè што е наметнато од бирократскиот автоматизам, а при тоа да не бидат пасивни.
АЈ: „Не постои праведност во современиот свет. Дури и војната може да е демократска постапка против погрешната демократија“ (Ален Бадју). Кои квази концепти на демократичност и правда се најопасни?
ИГ: Дискурзивните концепти кои одлично ги ламентираат императивите на демократијата и правдата, на солидарноста и еднаквоста, на слободата и интегритетот на индивидуалната и културната различност, се најопасните, затоа што сѐ почесто се сведуваат исклучиво на сопствената дискурзивност. Јас ги нарекувам (прес)конференциски концепти на „прогресивните“ наративи. А, за жал, сѐ повеќе сведочиме на таквите power point идеологии.
Флуидниот живот е резултат на непостојаност и неизвесност. Најакутните и најтврдите грижи кои го опседнуваат таквиот живот е стравот дека нема да фатите чекор со времето, со случувањата кои брзо се менуваат, дека ќе го превидите крајниот зададен датум (кој на англиски се нарекува толку слоевито прецизно: deadline) дека ќе бидете претрупани со нештата кои ги поседувате, а кои не се веќе потребни, дека ќе го пропуштите мигот кој сигнализира промена на правецот. Флуидниот живот е бескрајна низа на нови почетоци – и токму заради тоа брзо доаѓаат и краевите.
Човековиот концепт за радост дури веќе и не може да се нахрани со ништо друго освен со ненадејни промени и секогаш нови дразби. Не можеме да поднесеме ништо што трае.
Онаму каде што режимот е злосторнички, не се пресудни „демонските“ карактери – потребни се само поданички, послушнички личности склони кон покорување.
АЈ: Има разликата помеѓу историскиот Калигула и Калигула на Албер Ками. Првиот е роден злосторник, а вториот создаден. Имаме и денес Калигули кои го избираат злото и одмаздата како пат до слободата… Во услови на диктатура и фашизам, да се претвориш во одмаздник е лесно.
ИГ: Хана Арент говори за „баналноста на злото“, синтагма која самата ја создава во 1963 г., повикувајќи се на сознанијата што самата ги сведочи при судењето на Алберт Ајхман во Ерусалим, за одговорноста на спроведувањето и организирањето на холокаустот. Тој нејзин брилијантен политичко-филозофски заклучок за опасноста на баналноста на злото е прозорецот што ни разјаснува многу нешта поврзани со светот кој изобилува со зло. Таа во својата книга „Ајхман во Ерусалим: Извештај за баналноста на злото“, ја изразува својата теза дека големите злосторства во историјата не се резултат само на фанатици и социопати, туку во голема мера на обични луѓе кои го прифатиле толкувањето на државниот апарат за тоа дека акциите во кои учествуваат се нормални.
За Арент било несфатливо тоа што Ајхман, одговорен за спроведување на холокаустот, воопшто не изгледал како еден од „најголемите злосторници на сите времиња“ – не биле видливи никакви патолошки склоности ниту, пак, биле видливи знаци дека организацијата на геноцидот била израз на неговото ѕверство. Тој се однесувал како бирократ на кого му било важно добро да си ги изврши работните обврски – што е всушност и неговата главна одбрана во текот на судскиот процес – иако тие „работни обврски“ подразбираат тешки убиства на голем број луѓе. Бидејќи Ајхман не изгледа како олицетворение на злосторството, туку како сосема обичен бирократ, Арент го поставува прашањето како човековото злосторство воопшто може да се препознае и од каде тоа доаѓа. Врз основа на извештајот на судскиот процес таа заклучува: „Крајното злосторништво, патологијата или идеолошкото убедување не се нужни за да му помогнат на поединецот да изврши ужасно злосторство“.
Станува збор за поединец кој доброволно учествува во некој криминален режим, а за себе мисли дека е ослободен од каква било одговорност за сопствените постапки, заради хиерархиското устројство и заради важечките закони. Па, така, онаму каде што режимот е злосторнички, не се пресудни „демонските“ карактери – потребни се поданички, послушнички личности склони кон покорување. Хана Арент тврди дека политичкото злосторство во 20 век не би можело да се реализира без регрутирање на милиони „нормални“ луѓе и институционалната манипулација која поттикнува соучесништво на целото општество.
Затоа, мораме да бидеме внимателни околу одговорноста – секој од нас има поединечна одговорност за она што ни се случува! За секоја капната солза, за секоја нанесена рана, за секоја отворена бездна во кој царува неправдата, ние имаме поединечна одговорност, па дури и да не сме учествувале директно, непосредно. На овој или оној начин сме придонеле со нашето дејствување или не дејствување луѓето да имаат достоинствен или недостоинствен живот.
Несомнено е дека ние сме еклектични личности. Пачворк од нашиот сопствен сознаен, емоционален и интелектуален пат кој сме го одбрале да го врвиме. Но, во тој пачворк има вткаени фрагменти од семејните, институционалните контексти низ кои сме врвеле. Наша одговорност е преку развој на критичката перцепција да ги редефенираме и еманципираме сите наметнати сенки на доминантниот културен наратив.
Дали заговарам анархија? Не би рекла. Но, заговарам будно преиспитување на она што сме – поединечно и како колектив. Застанување наспроти секоја вредносна капсула која го блокира животниот лимфен проток и крвоток. Ако не се застане наспроти, ако не се конфронтира и најмалата брана за она што мене барем ми значи во интимниот, проефесионалниот и политичкиот пејзаж, а тоа се правда, солидарност, емпатија, достоинство, слобода, тогаш немаме право да кажеме дека сме го оправдале животот. Затоа, не анархија, туку спротиставување на секој поданички наратив наметнат во интимните и во политичките заедници.
За секоја капната солза, за секоја нанесена рана, за секоја отворена бездна во кој царува неправдата, ние имаме поединечна одговорност, па дури и да не сме учествувале директно, непосредно.
АЈ: „Освојувајте ја својата слобода“ се клучните зборови на една од најпознатите феминистки, Симон де Бовоар, изговорени за време на студентските протести во 1968 година во Париз. Како ја освојувате слободата денес?
ИГ: Не знам дали постои такво нешто како апсолутна слобода. Но, постои идеја и искуство на слободата кон кое се обидувам да стремам, се разбира, низ делата, не низ зборовите. Лесно е да зборуваме за слобода, исто како и за љубов, како и за пријателство, но тешко е да ги живееме и остваруваме. Слободата подразбира огромна одговорност и подразбира рамки, и токму затоа е потешко нејзиното негување и развивање.
Слободата не подразбира анархија, туку сериозна организираност во која можат да се практикуваат индивидуалните и заедничките права. Слободата е како формацијата на ѕвездите кои го формираат млечниот пат. А млечниот пат, за да биде согледан и почувствуван има прецизна форма, структурна поставеност на ѕвездите кои секоја засебно, а сепак во група се движат и поминуваат низ универзумот како целина, речиси во еден здив.
Не може демократскиот предзнак да се носи како некој скапоцен брош на некој гала настан, а сѐ повеќе така се ползува – како привлечен политички украс кој ќе ги оправда сите аномалии со некоја декларација или бирократска алатка или квази легалистичка тактика која подложи на херменевтика.
АЈ: Што е најопасно за демократичниот ум на интелектуалецот?
ИГ: Опиеноста од моќта и непоколебливоста во исправноста на своите постапки. Демократијата е комплексен систем што бара многу внимателност за да не западне во празно ламентирање на некои привлечни флоскули и фрази. Не може демократскиот предзнак да се носи како некој скапоцен брош на некој гала настан, а сѐ повеќе така се ползува – како привлечен политички украс кој ќе ги оправда сите аномалии со некоја декларација или бирократска алатка или квази легалистичка тактика која подложи на херменевтика. Украс на политичкиот костум кој ќе ги оправда дури и смртта и насилството.
Не може да си замислуваме и „играме “ демократија доколку се однесуваме како апсолутни арбитри, владетели чии одлуки се неприкосновени, а демосот да ни служи само за декор, без никаков капацитет за вклучување и партиципативност. Не може да се нарекуваме демократи ако немаме основни знаења и капацитети за критичко мислење. Не може да говориме за демократија ако не знаеме што е аргументирана граѓанска конфорнтација. Не може да говориме за правда, еднаквост и слобода, а да бидеме неправедни, самоволни елити кои газат со наланки од свила и кадифе сѐ што е цивилизациска и човечка придобивка и сѐ што се разликува од доминантниот помоден политички тренд.
Би сакала да се потсетиме на Мишел Фуко и на неговите тези за тоа како треба „да се брани општеството“. Тој укажува на тоа дека волјата за моќ се движи во своевидна спирала, и дека едно поле на моќта се заменува со друго поле на моќта. Затоа треба да бидеме внимателни кога ќе дојдеме во допир со каква и да е позиција од која може да се практикува моќта – многу лесно може да западнеме во себецентричност бидејќи фарисеите и поданиците, Гогољевите луѓе во шинели, некритичките погледи секогаш се во мнозинство и компасот во кој сме верувале може лесно да го сврти правецот од „демократијата“ кон „паноптикумот“.
Идејата за демократскиот социјализам не треба да биде работа на армијата или на која било друга институција да нѐ принудува да работиме. Наместо тоа, задачата на демократското општество е да биде организирано така што ќе бидеме внатрешно мотивирани да учествуваме, да придонесуваме и да го трансформираме. Исто како што институцијата на бракот не е институција на слободата, освен ако не ја дозволува правната можност за развод, демократијата како институција на слободата мора да ни дава практична можност да одбиеме да учествуваме во дадена форма на живот – инаку нашето учество нема да биде слободно, туку ќе биде прашање на материјална потреба.
Не може да се нарекуваме демократи ако немаме основни знаења и капацитети за критичко мислење. Не може да говориме за демократија ако не знаеме што е аргументирана граѓанска конфорнтација. Не може да говориме за правда, еднаквост и слобода, а да бидеме неправедни, самоволни елити кои газат со наланки од свила и кадифе сѐ што е цивилизациска и човечка придобивка.
АЈ: Дубравка Угрешиќ вели: „Последните неколку години штом ќе го слушнам зборот идентитет добивам силна алегриска реакција. Мислам дека се предозирав со овој термин. Овој збор одѕвонува како мантра“. Коментар?
ИГ: Целосно ја разбирам Угрешиќ и го споделувам анафилактичкиот шок. Особено кога ќе го слушнам зборот идентитет во национална, да не речам, националистичка конотација. Искрено и темелно не верувам во наративот за националните, или ајде да бидам попрецизна, во чисто-омеѓените национални идентитети. Таа 18/19-то вековна приказна нѐ уништи. Зар не ни беше доволна поуката од Втората светска војна кога нацизмот и фашизмот се изедначија? Зар не ни беше доволна граѓанската војна при распаѓањето на СФРЈ? И во 21 век ли ќе зборуваме за некакви јасни етнички и национални припаѓања? За мене релевантни се културните идентитети. Се здружувам по основа на заеднички етички и естетски преференци, а не по основа на „крв“. Верувам во плурални, родови, социо-културни, флуидни идентитети кои се проѕираат како палимпсест. Секој еден е мноштво на приказни.
Фиксираните идентитети, оние националните, подразбираат територија и тоа е она што ме ужаснува. Дозволете ми да се повикам на еден од најзначајните филозофи на 20 век, Жил Делез: „ Да се замине, значи да се помести храбро хоризонтот на вообичаениот, очекуваниот живот. Заминувањето значи детериторијализација… а животот е бесмислен кога е омеѓен територијално.”
Зар не ни беше доволна поуката од Втората светска војна кога нацизмот и фашизмот се изедначија? Зар не ни беше доволна граѓанската војна при распаѓањето на СФРЈ? И во 21 век ли ќе зборуваме за некакви јасни етнички и национални припаѓања? За мене релевантни се културните идентитети.
АЈ: „Човек се чувствува како циркуско топовско ѓуле, со него пукаат евтини идеологии, кои го лансираат да лета ниско и неодредено. Ако си млад во Македонија во 21 век, може да избираш помеѓу тоа да бидеш акцијаш, навивач и глуп. Ако си стар, ништо не избираш, добро е само да си пензионер. Какво било собирање на млади е сомнително, субверзивно, непријателско, антипатриотско“ (Алекс Букарски).
ИГ: Македонија е поприлично големо разочарување. Особено мислам на оваа независнава Македонија. Еднаш напишав, па, еве ќе повторам – ова е државен апаратус, кој повеќе зема отколку што дава. Исцрпува. Во независнава држава живеат бесконечно многу напразно исцрпени и тажни луѓе. Тешко да се одживее еден достоинствен живот. Тешко е и достоинствено да се умре. Нема никаква специфика во нашава држава со која би се фатила како давеник за сламка за да испливам од тагава. Освен, оние сјајни поединци во културата, уметноста, хуманистичките, општествените и природните науки кои сами, без поддршка на државата, успеваат да нѐ израдуваат. Ама и нив ги испуштаме од раце. Не ги вреднуваме. Со еден збор, ги бркаме од земјава.
Верувам дека секој еден има одговорност, а не само политичките елити, кои се покажаа неодговорни и кои државата ја ползуваат како корпорација, како сопствен бизнис проект. Сите ние сме одговорни за тоа што ни се случува, ако ништо друго, затоа што сме прифатиле и не правиме ништо за да се почувствува промена и разлика.
И покрај тоа што сметам дека сите имаме одговорност за тоа каде сме, бидејќи сме мрзеливи конформисти и тешко ни паѓа да засукаме ракави, сепак, најголема одговорност имаат оние кои во овие триесет години беа без грам срам и без речиси никакво политичко знаење, а камо ли политичка култура. Од јавни личности, преку универзитетски професори, средношколски професори, наставници во основни училишта и градинки (што значи образовниот систем во целост кој е корумпиран и кој создава поданици а не критички мислители), културни работници, уметници, научници… сите имаме одговорност и треба да живееме со таа вистина.
Она што најмногу ме вознемирува е сознанието дека во нашата култура и менталитет склони сме од сѐ да правиме драма, и за арно и за лошо. А тоа е толку далечно од мојата личност, од мојата природа и од моето поимање на светот кој сам по себе е драматичен, и токму затоа чуму додавање драма на таа драматичност… На драматичноста треба да се пристапи со мудрост, спокој и прифаќање. Навистина, не што немам капацитет за непотребни драматизирања, туку не гледам ни потреба од нив… затоа, бирам да бидам попрво сама и тивка во секое искушение, отколку во заедница која искушението ќе го претвори во чудовишен немир.
Талкам низ себе, во надеж дека ќе ги пронајдам незагадените простори, ако воопшто постојат такви, недопрени од надворешните притисоци. Сериозна е интимната еколошка криза.
АЈ: Кои рани најтешко се исцелуваат?
ИГ: Секоја рана, и онаа најдлабоката, може да зацели, само доколку го најдеме изворот на нејзиното настанување. Не е битна алатката која ја нанела раната, битно е да се открие слабоста на оние кои имале потреба да ја нанесат, да се разбере нивното безумие и да се најде сила да се прифати и да се возврати со спротивност.
Најтешко зацелуваат раните кои не можеме да ги прифатиме. Тие можат да крварат додека сме живи. Но, од раната и од болката се изнедрува вистината за себе и за светот. Не, не зборувам за мазохистичка позиција на жртва. Напротив, зборувам за соочување со вистинското лице на светот и на човештвото – а тоа лице не е пријатно. Тоа лице ранува и повредува. Токму затоа, нашата најблагордна мисија би требало да е постојаната борба за зацелување на раните. Една се отвора, друга се затвора. Тургењев вели: „Оној што не ја почувствувал соленоста на солзата, тој не знае да ја почувствува и возбудата од насмевката, од радоста“. Да, ранети сме, кревки сме, скршени сме, а и гневни сме – ама да се обидуваме постојано да се рекомпонираме и пресоздаваме.
Најголемата рана можеби е загубата на саканите. Ние живееме со постојани загуби. Постојано сме опкружени со умирање, со смрт. Некогаш саканите, оние кои ви биле вертикала, оска и потпора заминуваат во телесна смрт, некогаш, едноставно се случува симболичка смрт – се разминувате низ патиштата. Човек не знае што е пострашно. Но, секоја загуба, колку и да боли, е причина да се редифинира испразнетиот простор… И така, постојано во спиралата на болката и зацелувањето… Тоа е нашиот живот…
Домот е онаму каде што и без адреса и без лична карта и без пасош, вo молк и во самост, знам дека припаѓам. Домот не е само физички простор. Дом е секој простор, секој еден или една во кои чувствувам заветрина во која можам да фрлам котва, и кога ќе надојде бурата нема да ме застраши, туку ќе имам храброст да го дочекам големиот бран и да испливам од него.
АЈ: Домот е чувство, не простор. Каде се чувствувате најмногу дома?
ИГ: Домот е онаму каде што и без адреса и без лична карта и без пасош, вo молк и во самост, знам дека припаѓам. Домот не е само физички простор. Тој е емоционален, мисловен простор каде што солзите и насмевките споделени со другиот и со себе се секогаш во синергија. Домот е припаѓање. Дом е секој простор, секој еден или една во кои чувствувам заветрина во која можам да фрлам котва, и кога ќе надојде бурата нема да ме застраши, туку ќе имам храброст да го дочекам големиот бран и да испливам од него. Дом е оној простор или оној човек каде што тишината е разговорлива размена, каде што раната се сведува на белег, не пече и брзо заздравува, каде што слободата да бидеш она што си те раскрилува. Дом е оној бескрај во кој простум стоите и на дожд и на сонце, и ниту дождот може да ве удави, ниту сонцето да ве изгори.
АЈ: Човек кој никогаш не западнал во некоја голема противречност воопшто не се бори. Кои ваши противречности ви беа продуктивни?
ИГ: Ми се чини дека целиот мој живот е една голема внатрешна противречност. Oд нељубовта инсистирам да создадам отповеќе љубов. Во неспокојот барам спокој. Во солзите ја гледам потенцијалната радост. Во неправдата се втурнувам без штитник и се обидувам да ги откријам патеките за праведен свет. Неблaгодарноста сакам да ја усмртам со вишок благородност… И можам до бескрај да ги поставувам сите парадокси и противречности во мојот живот…
АЈ: Принципиелната културна политика мора да ги напушти тврдите партиски стеги, да излезе од малограѓанското клише и храбро да поддржи авангардни театри, младински арт-кина, културни центри… Три децении сте активна на независната културна сцена. Кои борби се уште пред нас?
ИГ: Полето на борбата никогаш не се менува. Секогаш постоеле и ќе постојат недоразбирања помеѓу системите на моќта, онаа која е заслепена од сопственото владеење, а дадено ѝ е да креира политики „одозгора“ и органското креирање општествени динамики „одоздола“. Изморена сум од клиентелизмите. Изморена сум од прекарноста, особено кога станува збор за културните работници и уметници, кои не се институционално вдомени и „ухлебени“ од државниот буџет. Но, тоа што сум изморена, не значи дека нема да се борам и да се застапувам за современи, еманципаторски критички социо-културни политики.
Држава и државници кои не можат да разберат дека современата култура е капитал, се мртви.
АЈ: Што ве прави ранлива?
ИГ: Нељубовта, лагата, неправдата, интелектуалната и емоционалната манипулација, лажните пријателства кои почиваат на интерес, а не на љубов, изиграната доверба, грубоста, невнимателноста и негрижата кон другиот, лагите, мимикријата, двојните аршини.
Најранлива сум кога ќе согледам дека некој исчезнал од моето срце. Главно, моето срце може да истрае, да издржи и да биде отворено за многу засеци. Се обидувам да направам што е можно повеќе бајпасови за слабостите во релациите, оти сите сме слаби и со слабости. Но, во еден миг нема веќе простор за интервенција. Релацијата едноставно умира. Тогаш сум најранлива – затоа што телото ми кажува дека подобро е да умре отколку да симулира живот во индуцирана кома. Ама, сѐ може да се надмине, па и смртта на една релација.
Главно, моето срце може да истрае, да издржи и да биде отворено за многу засеци. Се обидувам да направам што е можно повеќе бајпасови за слабостите во релациите, оти сите сме слаби и со слабости.
АЈ: Да завршиме со љубов… Како? Во што/кого ја проектирате вашата љубов? Што сè ви е љубов?
ИГ: Немам дилеми дека љубовта е мојот предзнак за дејствување. Таа е единствениот јазик кој го разбирам без помошни речници и толковници. И кога има простор за лутина, гнев, револт, тага, болка – повторно причината или контекстот во кои овој сет на ранливи емоции се одвива е сет кој произлегол заради љубов и кој стреми да се преобрази заради љубов.
Парализирана сум доколку не чувствувам љубов. Мртва сум. Не постојам. Тоа е мојот најголем страв – доколку престанам да љубам дали ќе успеам понатаму да живеам…
За мене љубовта е многу комплексен процес. Тоа не е нешто кое е поврзано со страст. Напротив. Да се љуби значи да се чувствува спокојство и слобода. Љубовта пред сѐ е грижа за другиот, темелна размена, прифаќање. Да љубиш значи дека успеваш да излезеш од својата корупка и да се отвориш за сѐ допадливо и недопадливо. Вистински подвиг. Оти лесно е да се љуби она што е слично, што ве одобрува. Но, тоа не е љубов, тоа е само потврда. Љубов е кога чувствувате грижа, доверба и посветеност кон она што е различно од вас, кон она што и не е толку допадливо, ама низ кое ја согледувате својата слабост. Љубовта е „градежнички потфат“! Таа бара од нас да поставиме цврсти темели, па цигла по цигла, со умствена и емоционална арматура да градиме кат по кат. Кога зборуваме за љубов, не зборуваме за некакви си „пеперутки во стомакот“, туку за траење, за континуум.
За мене љубовта е многу комплексен процес. Тоа не е нешто кое е поврзано со страст. Напротив. Да се љуби значи да се чувствува спокојство и слобода. Лесно е да се љуби она што е слично, што ве одобрува. Но, тоа не е љубов, тоа е само потврда.
Токму затоа сметам дека љубовта освен што е онтолошка категорија, таа е и политичка категорија. Тоа не е само миг споделен со друга личност. Тоа е процес отаде мигот.
Љубовта често е болка и тага кои треба да се понесат врз плеќите колку и да тежат… заради радоста….
Фотографија: Наташа Гелева и приватна архива
